Türkiye’de Yaz Mevsimindeki En Büyük Problemlerden: Çocuk Bakımı

Yaz mevsimi genellikle boş zaman ve tatil ile karakterize edilen bir dönem olarak tasvir edilir, ancak özellikle Türkiye’de çok sayıda ebeveyn için çocuk bakımının artan talepleri nedeniyle yüksek bir stres duygusu yaratabileceğini kabul etmek önemlidir. Ailelerin mesleki yükümlülükleri ile çocuklarına bakma sorumluluğunu dengesi konusunda karşılaştıkları zorluklar ışığında, bu çıkmazın daha geniş ekonomik sonuçları da vardır. Ayrıca, Türkiye’nin kendine özgü sosyoekonomik yapısına özel olarak uyarlanmış potansiyel çözüm yollarının belirlenmesi ve önerilmesi de büyük önem taşımaktadır. Gelin biraz bunlar nelerdir bakalım.

1. Ekonomik Etki

Forbes‘ta yayımlanan makaleye göre ABD’deki ebeveynlerin yıllık kazançlarının yaklaşık %40 gibi önemli bir bölümünü çocuk bakım masraflarına ayırdıkları görülmektedir. Geleneksel aile yapısıyla sıklıkla geniş aile yardımını içeren Türkiye bağlamında bile çok sayıda hane, özellikle yaz mevsiminde, mesleki sorumlulukları ile çocuk bakımı taleplerini etkin bir şekilde dengelemekte zorluklarla karşılaşmaya devam etmektedir.

İş ve çocuk bakımı arasındaki bu karmaşık etkileşim, dikkatli bir analiz gerektiren önemli ekonomik sonuçlar doğurmaktadır. Uygun fiyatlı ve kolay erişilebilir çocuk bakım hizmetlerinin yokluğu, başta anneler olmak üzere çok sayıda ebeveynin geçici veya hatta kalıcı olarak işgücünden çekilmesine neden olma potansiyeline sahiptir. İşgücüne katılımda gözlemlenen düşüş, gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) ile ölçüldüğü üzere, ülkenin genel ekonomik büyümesi üzerinde azaltıcı bir etki yaratma potansiyeline sahiptir. İşgücüne katılımdaki düşüş veya çocuk bakımı yükümlülüklerinden kaynaklanan çalışma saatlerindeki azalma, potansiyel olarak ülkenin toplam verimliliğinde bir düşüşe yol açabilir. Profesyonellerin çocuk bakımı kısıtlamaları nedeniyle kariyerlerinden ayrılmaları, ekonomide değerli beceri ve deneyimlerin önemli ölçüde kaybına yol açmaktadır. Bu kaybın potansiyel sonuçları, özellikle uzmanlaşmış eğitim ve uzmanlığa büyük ölçüde dayanan uzmanlaşmış sektörlerde önemlidir.

Özel çocuk bakım hizmetlerine erişimde mali kısıtlamalar yaşayan aileler, bu tür hizmetlerin yokluğu nedeniyle sınırlı istihdam fırsatları ile birleştiğinde, potansiyel olarak sosyal yardım programlarına daha fazla bağımlılık gösterebilir. Dış desteğe olan bağımlılığın artması, potansiyel olarak yönetim organına ek mali yük getirebilir. Sosyolojik bir perspektiften bakıldığında, çocuk bakım hizmetlerine olan talepten kaynaklanan potansiyel ekonomik beklentiler dikkate alınmaya değerdir. Çocuk bakımı sektörünün yatırım ve genişlemesine yönelik kaynak tahsisi, istihdam fırsatları yaratma ve yerel topluluklarda ekonomik büyümeyi teşvik etme potansiyeline sahiptir. Bununla birlikte, yukarıda bahsedilen hususların hem standardını hem de erişilebilirliğini garanti altına almak için uygun düzenleyici tedbirlerin alınması zorunludur.

Çocuk bakımı sorumluluklarının dağılımı sıklıkla cinsiyete dayalı bir model sergilemekte, bu da işgücü piyasasında erkekler ve kadınlar arasında dengesizliklere yol açmaktadır. Böyle bir eşitsizliğin varlığı, ücret eşitsizlikleri, liderlik pozisyonlarında yer alan kadınların azlığı ve nüfusun yarısında bulunan kullanılmamış potansiyelin yaygın bir şekilde yeterince kullanılmaması şeklinde kendini göstermektedir.

Araştırmalar, kritik gelişim dönemlerinde yeterli bakım sağlanmayan çocukların eğitim ve kişisel gelişimlerinde zorluklarla karşılaşabileceğini göstermektedir. Bu olgunun uzun vadedeki potansiyel ekonomik sonuçları dikkate değerdir, zira gelecekte ekonomik ilerlemeyi desteklemek için gerekli yetkinlik ve uzmanlıklardan etkin bir şekilde yararlanma kapasitesi azalmış bir işgücü olasılığına işaret etmektedir.

Aileler kazançlarının önemli bir bölümünü çocuk bakım masraflarına ayırdıklarında, harcanabilir gelirlerinin azalması muhtemeldir. Bu azalma olgusu, gözlemlendiğinde, tüketici harcamalarında müteakip bir düşüşe neden olma potansiyeline sahiptir ve böylece perakendeden eğlenceye kadar ekonomi içindeki çeşitli sektörler üzerinde bir etki yaratır.

2. Özel Sektöre Düşenler

Türkiye’de özel sektörün rolü, özellikle de içinde bulunduğumuz zorlu dönemde büyük önem taşımaktadır. Ülkemizdeki işletmeler, çalışanlarına destek sağlama konusunda çok önemli bir rol oynama potansiyeline sahiptir. Kurum ve kuruluşlar, esnek çalışma saatlerinin sağlanması ve uzaktan çalışma fırsatı gibi aile odaklı politikalar uygulayarak, yetenekli bireyleri etkin bir şekilde ellerinde tutabilir ve faaliyetlerinin sorunsuz bir şekilde ilerlemesini garanti altına alabilir. Sağladıkları çocuk bakımı yardımlarına ilişkin şeffaflığı teşvik etme eylemi, potansiyel olarak bir ölçüt işlevi görebilir ve böylece diğer işletmeleri benzer uygulamaları benimsemeye teşvik edebilir. Bu anlamda özel sektörde neler yapılabilir;

• Kurumsal altyapı alanında, daha büyük kuruluşlar, özellikle de geniş ofis binalarına sahip olanlar, kurum içi çocuk bakım tesisleri kurmayı düşünebilirler. Kuruluşlar, çalışanlarının çocukları için güvenli ve entelektüel açıdan ilgi çekici bir ortam oluşturarak, yalnızca çocuk bakımı sorumluluklarıyla ilgili yükü hafifletmekle kalmaz, aynı zamanda işgüçlerinin genel refahına yönelik derin bir bağlılık sergiler. Bu tür tesislerin varlığı, çalışan bağlılığını artırma, devamsızlık oranlarını azaltma ve genel üretkenlik seviyelerini yükseltme potansiyeline sahiptir.
• Esnek çalışma programları olgusu, çağdaş iş düzenlemelerinin önemli bir yönü olarak ortaya çıkmıştır. Bu uygulama, çalışanların çalışma saatleri üzerinde daha fazla özerkliğe ve kontrole sahip olmalarını sağlayarak, çağdaş işgücünün çok yönlü taleplerine yanıt olarak, kuruluşların esnek çalışma saatleri sistemini benimseme kapasitesine sahip olmalarını sağlar. Bu özel yaklaşım, ebeveynlere, özellikle okula bırakma veya okuldan alma gibi faaliyetlerin yoğun olduğu dönemlerde, programlarını çocuk bakımının taleplerine göre uyarlama ve değiştirme fırsatı vermektedir.
• Mevcut sosyoekonomik ortam, uzaktan çalışma fırsatlarında önemli bir artışa tanık olmuştur. Ortaya çıkan bu eğilim, teknolojideki ilerlemeler, değişen iş dinamikleri ve devam etmekte olan COVID-19 salgını gibi çeşitli faktörler tarafından desteklenmiştir. Stratejik bir uzaktan çalışma politikası uygulayan kuruluşlar, ebeveynlere mesleki yükümlülüklerinin taleplerini etkili bir şekilde yönetme ve aynı zamanda ev ortamlarının sınırları içinde çocuk bakım sorumluluklarını yerine getirme fırsatı sunma potansiyeline sahiptir.
• Çocuk bakımı yardımları ve ortaklıkları, şirketlerin yakınlardaki çocuk bakımı sağlayıcılarıyla işbirliğine dayalı düzenlemeler yapmak için kullanabilecekleri stratejik bir yaklaşımdır ve böylece işgücünün indirimli ücretlere erişimini kolaylaştırır. İşbirliğine dayalı çabaların uygulanması karşılıklı olarak faydalı sonuçlar doğurabilir, işletmeler işgücü istikrarını korurken, çocuk bakım tesislerinde de çocuk sürekliliği gelişir.
• Kolektif çocuk bakımı sorumluluklarının öneminin daha iyi anlaşılmasını teşvik etmek için özel sektör tarafından farkındalık ve eğitim programları uygulanabilir. Eşitlikçiliği ve kolektif hesap verebilirliği vurgulayan bir kültürel ortamın geliştirilmesi yoluyla işletmeler, hakim sosyal geleneklerin dönüşümüne katkıda bulunma potansiyeline sahiptir.
• Şirketler, yasal olarak zorunlu olan ebeveyn izni politikalarına ek olarak, uzatılmış annelik ve babalık izinleri, hatta ebeveynleri desteklemek için özel olarak tasarlanmış izinler gibi ek faydalar sağlama fırsatına sahiptir. Bu tür politikaların uygulanması, ebeveynlerin mesleki uğraşlarına mı yoksa çocuklarına bakıcı olarak sorumluluklarına mı öncelik verecekleri kararıyla karşı karşıya kaldıklarında yaşadıkları ikilemi önemli ölçüde azaltma potansiyeline sahiptir.
• Özel sektörün çocuk bakımı sorununa yönelik girişimci çözümleri teşvik etme potansiyelini göz önünde bulundurmak kayda değerdir. Kaynakların yeni çocuk bakımı çözümleri veya uyarlanabilir çalışma alanları sağlayan girişimlere stratejik olarak tahsis edilmesi yoluyla işletmeler, bir yandan ekonomik büyümeyi teşvik ederken diğer yandan da ilgili bir toplumsal sorunu ele alma potansiyeline sahiptir.
• Mentorluk ve destek grupları olgusu, sosyal bilimler alanında ilgi çeken bir konudur. Bu gruplar, bireylerin anlamlı ilişkilere girmeleri ve hayatlarının çeşitli yönlerinde rehberlik ve yardım almaları için platform görevi görmektedir. Ebeveynler arasında zorlukların paylaşılmasını, çözüm alışverişini ve karşılıklı desteği kolaylaştıran işyeri platformlarının kurulması, bir topluluk duygusunu etkili bir şekilde geliştirebilir. Bu bahsedilen yaklaşım, yalnızca çocuk bakımıyla ilgili acil sorunları etkili bir şekilde ele almakla kalmaz, aynı zamanda daha kapsayıcı ve empatik bir çalışma ortamının geliştirilmesini de teşvik eder.

Türkiye’de özel sektör gerekli kaynaklara sahiptir ve önemli bir nüfuza sahiptir; dolayısıyla çok sayıda ailenin karşılaştığı çocuk bakımı engellerini etkili bir şekilde ele almak için umut verici bir fırsat sunmaktadır. Aile odaklı politikaların uygulanması ve destekleyici ve kapsayıcı bir kurum kültürünün geliştirilmesi yoluyla, işletmeler rekabet güçlerini etkili bir şekilde koruyabilir ve aynı zamanda daha geniş toplumsal dönüşümlere anlamlı katkılarda bulunabilirler.

3. Karar Vericilere Düşenler

• Devlet girişimleri alanında, ailelerin yaşadığı ekonomik sıkıntıyı hafifletmek amacıyla yaz kampları veya çocuk bakım programları için sübvansiyonlar uygulama potansiyeli üzerinde düşünmeye değer.
• Devlet tarafından sertifikalı çocuk bakım merkezlerine yönelik sübvansiyonların uygulanması, aileler için satın alınabilirliği artıracak bir araç olabilir.
• Şirketleri kurum içi çocuk bakım hizmetleri kurmaya teşvik etmek veya çalışanlarının çocuk bakım masrafları için mali destek sağlamak amacıyla vergi teşvikleri uygulanabilir. Bu teşvikler, çocuk bakımıyla ilgili mali yükü potansiyel olarak hafifletebilecek ve daha aile dostu bir çalışma ortamını teşvik edebilecek vergi indirimleri veya kesintileri şeklinde olabilir.
• Geniş ailelerin çocuk bakımını ortaklaşa sağlamak için kaynaklarını bir araya getirme uygulamasını teşvik etmeyi ve kolaylaştırmayı amaçlayan girişimler uygulamak, böylece Türkiye bağlamında aile bağlarının kültürel önemini kabul etmek ve değer vermek öne çıkarılabilir.
• Ebeveyn yükümlülükleri ile mesleki taahhütler arasında uyumlu bir denge kurulmasını kolaylaştırmak amacıyla işletmelerde esnek çalışma saatlerinin uygulanmasını savunmak önemlidir.
• Dijital teknolojinin artan yaygınlığı ışığında, işletmelerin özellikle okul tatili dönemlerinde ebeveynlerle ilgili olarak uzaktan çalışma politikaları oluşturmaya ve uygulamaya teşvik edilmesi önerilebilir.
• Yerel sakinler tarafından başlatılacak ve yönetilecek toplum çocuk bakım merkezlerinin teşvik edilmesini ve kolaylaştırılmasını önemlidir. Bu merkezler, belirli bir mahalledeki aileler için kolektif bir kaynak olarak hizmet verecek, böylece ortak bir atmosfer yaratacak ve çocuk bakımı sorumluluklarına ortak bir bağlılığı teşvik edecektir.
• Çocuklara yüksek kalitede bakım sağlanmasını garanti altına almak ve ebeveynlere yararlanmayı tercih ettikleri hizmetler konusunda güven aşılamak amacıyla, çocuk bakımı sağlayıcıları için kapsamlı bir ulusal akreditasyon sisteminin kurulmasını gerekecektir.
• Yaz tatilinde çocukların eğitim ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik potansiyel stratejilerden biri de eğitim kurumlarıyla işbirliğine dayalı ortaklıklar kurmaktır. Bu ortaklıklardan yararlanarak, sadece çocuk bakım hizmetleri sağlamakla kalmayıp aynı zamanda çocukların eğitimlerinin devam etmesine öncelik veren sübvansiyonlu yaz kampları sunmak mümkün hale gelir. Bu yaklaşım, tatil sırasında sıklıkla ortaya çıkan öğrenme açığını kapatmayı ve böylece çocukların eğitimdeki ilerlemelerinin kesintiye uğramamasını sağlamayı amaçlamaktadır.
• Paylaşılan çocuk bakımı sorumluluklarının hem ekonomi hem de toplum bağlamındaki çok yönlü avantajlarına ilişkin kamu bilincini artırmak için tasarlanmış stratejik kampanyalar başlatılabilir. Bu kampanyaların birincil amacı, halk arasında algısal bir değişimi kolaylaştırmak ve nihayetinde bu ilerici yaklaşımın daha yaygın bir şekilde desteklenmesini sağlamaktır.
• Ebeveyn izinlerinin uzatılması, mevcut politikaların yeniden değerlendirilmesini ve potansiyel olarak genişletilmesini gerektirmekte, böylece ebeveynlere önemli gelişim evrelerinde çocuklarını yetiştirmek için ek zaman ayırma fırsatı sunarken, iş güvenliği ve finansal istikrarla ilgili endişeleri de azaltılabilir.

Bu politikaların uygulanması, Türkiye’deki ailelerin yaşadığı çocuk bakımı zorluklarının etkili bir şekilde üstesinden gelmek için potansiyel olarak kapsamlı ve çok yönlü bir yaklaşım sunabilir. Bu da tüm üyelerine fayda sağlayan, uyumlu ve gelişen bir toplumun oluşmasını sağlayabilir.

Özetle, yaz aylarında çocuk bakım hizmetlerinin sağlanması, aileler için sadece bireysel bir engel olmanın ötesinde, daha geniş toplumsal ve ekonomik sonuçları da kapsamaktadır. Ülkemizdeki ailelerin karşılaştığı kendine özgü engellerin kapsamlı bir şekilde anlaşılması ve kültürel varlıkların stratejik bir şekilde kullanılması yoluyla, devlet ve özel kuruluşlardan yardım sağlanmasıyla birlikte, hem çocukların hem de bakıcıların geliştiği elverişli bir ortamın oluşturulması düşünülebilir.